“BİR KİŞİ SİZE EŞEK DERSE…”

“Bir kişi size eşek derse, duymazdan gelin.
İki kişi size eşek derse, aldırmayın.
Üç kişi size eşek derse, neden diye bir düşünün.
Dört kişi size eşek derse, kendinizi iyice gözden geçirin.
Beş kişi size eşek derse, hiç durmayın, kendinize bir semer alın… “

Yukarıdaki sözü kim söylemiş, bilmiyorum; ama galiba doğruluk payı oldukça yüksek bir söz.

Beğenilmek, kusursuz olmak, yeterli olmak, takdir edilmek… Neredeyse tüm insanların ortak beklentisi. Kim kendisi için böyle değerlendirmeler yapılsın istemez ki? Bize sadece iltifat olsun diye söyleniveren bu anlamdaki sözler bile pek hoşumuza gider. Görünüşte tevazuya yaslansak bile içten içe havalara gireriz. Ama işimize ya da kişiliğimize son derece iyi niyetli bir eleştiri ya da uyarı yöneltilmeye görsün; hemen celalleniriz: “Sen beni eleştirebilecek, uyarabilecek, anlayabilecek vs., vs., seviyede adam mısın ki? (Bizim seviyemiz her neyse.) Haddini bilmez herif sen de!” … diye saydırırız. Bu itirazlarımızı karşımızdakinin yüzüne haykırmayı gözümüz yemiyorsa, içimizden ya da arkasından sülalesine kadar nesi varsa saydırırız. Kısacası övülmeye açığız da bize eşek diyenin vay haline…

Bunda şaşılacak bir yan yok; çünkü dostça ya da düşmanca eleştiriler, gerçeklik payları olsun ya da olmasın, bizi kendi kimliğimiz ve kişiliğimiz konusundaki tam güvenimize karşı kuşkuya düşürür. “Acaba kendime olan güvenim sağlam temellere oturmuyor mu, kendi hakkımda yanılıyor muyum?” gibi çok rahatsız edici sorular uykumuzu kaçırır. Bizi bu tür sıkıntılara sokan kişileri, sözlerinde haklı olup olmadıklarına bakmaksızın, ayağımıza batmış bir diken gibi çevremizden söküp atmaya kalkışırız. Peki, onlara karşı böyle davranmamız doğru mudur? Ya uyarıları, eleştirileri bize düşmanlıklarından değil de dostluklarından, iyi niyetlerinden doğuyorsa?

Uyarı ve eleştirileri öfkeyle, önyargıyla ve ilkel savunma güdümüzle karşılayıp “Ulan sen kim oluyorsun da beni eleştiriyorsun, bana akıl veriyorsun.” gibi yakışıksız tepkiler göstermek yerine “Bu uyarı ve tepkilerde haklılık payı var mı? Ben yanlış mı davrandım, varsa hatamı düzeltebilir miyim?” diye düşünmekte yarar vardır. Böyle bir değerlendirme sonunda kendimizde kusur bulursak hem yanlışımızdan zarar görenlerden özür dileyip kusurumuzu düzeltmek hem de haklı ve yerinde uyarılarından dolayı karşımızdakine teşekkür etmek gereğini duyabiliriz. Böyle bir tutum bize hiçbir şey kaybettirmez, aksine bizi dostça uyaran, eleştiren kimselerle yeni dostluklar kurma ve kendimizi geliştirme olanağını verir. Öte yandan, bize yöneltilen uyarı ve eleştirilerin yanlış bilgi ve değerlendirmelerden kaynaklandığı sonucuna varırsak, hem karşımızdakini doğru bilgilendirme hem de bizi iyi niyetle uyardığı, eleştirdiği için kendisine teşekkür etme fırsatını buluruz.

Dedikodu ve gıyapta yerme bütün çağlarda, bütün dünyada ve bütün kültürlerde kınanmıştır. Buna rağmen, başkalarıyla ilgili konuşmalarımızda konu onların iyilik ve başarılarından çok, kötülükleri ve başarısızlıklarıdır. Bu, galiba çalışıp büyüme yerine başkalarını küçültüp onlardan büyük görünmeye yatkınlığımızdan geliyor. Ne de olsa çalışıp büyümek gibi zahmetli bir yola göre başkalarını küçültmek çok kolay ve kısa bir yol. Bu nedenle insanların bir kısmı bu yolu seçmekte pek sakınca görmüyorlar.

Bize yöneltilen uyarı ve eleştirileri değerlendirirken insanlığın bu zaafını da dikkate almakta yarar vardır. Düşmanca, haksız ve yanlış bilgiye dayalı uyarı ve eleştirileri çok önemsememek gerekir. Ancak birbiriyle ilgisiz bir çok kişi hakkımızdaki uyarı ve eleştiride birleşiyorsa, ortada yanlış bilgi ve değerlendirmeden başka bir durumun bulunduğunu, eleştiriye konu davranışlarımızın yanlış bilgiden, yanlış değer yargılarından, ağır bencillikten ve daha bunlara benzer bir çok nedenden kaynaklandığını, başka bir deyişle artık semer alma vaktimizin geldiğini… anlayıp hangi yolu izleyeceğimizi kararlaştırmak gerekir. Ya semercinin önünden geçip ahıra giden yolu seçeceğiz ya da yanlışlarımızdan, bencilliğimizden, kabalığımızdan… vazgeçip insanlaşma yolunu seçeceğiz. İnsanlaşmak zor fakat onurlu, semer almak kolay fakat küçültücü… Özgürüz, istediğimiz yolu seçebiliriz…